NMT x Maritiem Museum: De Nederlandse scheepsbouw komt op stoom

In 1857 was er sprake van een (economische) crisis. Als gevolg hiervan stortte de Nederlandse scheepsbouwbranche in. Dit heeft geleid tot een parlementaire enquête: de scheepsbouw moest meer aandacht krijgen. Dit werd serieus aangepakt en de marine heeft een belangrijke rol gehad in de opbouw van onze sector. Toen die kogel eenmaal door de kerk was, ging het snel. Binnen twintig jaar hoorde Nederland weer bij de belangrijkste scheepsbouwnaties van de wereld. Maar hoe ging het vanaf dat moment?

Voor dit eerste artikel spraken we met Jan Briek, conservator bij het Maritiem Museum.

Stadsgraanzuigers

Het Maritiem Museum is co-ouder van een stadsgraanzuiger. Dit betekent dat ze het schip deelt met het Museum aan de Stroom in Antwerpen. Stadsgraanzuigers zijn in Engeland uitgevonden in het begin van de 20^e eeuw. De vraag naar graan in het Ruhrgebied in Duitsland groeide enorm, omdat het Ruhrgebied zelf enorm groeide. Het werd een echt industriegebied. Daardoor kwamen er veel arbeiders wonen en werken en die moesten te eten hebben.

Om hierin te kunnen faciliteren moest de graanoverslag veel groter worden. Waar het lossen van een 6000 ton zeeschip met graan 200 man ongeveer een week kostte, was het met een graanzuiger met 14 man in een dag te doen. Dat scheelt nogal.

Jan vertelt: ‘’In Rotterdam zijn ze [de stadsgraanzuigers] rond 1907 geïntroduceerd. Eerst kwam er heel veel protest vanuit de arbeiders. Er is in Rotterdam toen zelfs de Staat van Beleg afgekondigd. De marine is gekomen om de boel een beetje te sussen. Na niet al te lange tijd zag men toch in dat je soms gewoon mee moet met de nieuwe technieken. Niet in de laatste plaats omdat de graanschepen anders naar andere havens zouden gaan.’’

Uiteindelijk betekende de komst van de graanzuigers veel meer werk voor de arbeiders en de haven in Rotterdam. Er kwam immers alleen maar veel meer lading binnen.

Een stadsgraanzuiger werkte op stoom, maar deze stoom zorgde niet voor de voorstuwing van het schip. Wat deed de stoom in een stadsgraanzuiger?

Jan: ‘’In een stadsgraanzuiger zit een stoommachine. Deze drijft twee vacuümpompen aan. Die pompen zorgen ervoor dat de lucht helemaal boven in de toren eruit gezogen wordt.  Hierdoor ontstaat onderdruk. Wat resulteert in een zuigkracht. Er zitten slangen aan de bovenkant van de toren. Deze werden in het ruim van het zeeschip gehangen. Daar gaat dan de lucht doorheen en die lucht neemt het graan mee. De zwaartekracht zorgt er vervolgens voor dat het aan het eind van de slang weer naar beneden valt.’’

Sleepboten

De stadsgraanzuiger voer dus niet op stoom. Maar hoe kwam deze dan vooruit? ‘’Met behulp van sleepboten’’, vertelt Jan.

Die sleepboten hadden wel een stoommachine voor de voortstuwing. Het heeft in Nederland vrij lang geduurd voordat de stoommachines in gebruik genomen werden. Nederland hield vast aan de zeilvaart. Uiteindelijk gaf de aanleg van het Suezkanaal in 1869 de doorslag voor Nederlandse scheepsbouwers om ook op stoom te gaan varen. Dit betekende niet dat de zeilschepen meteen weggestopt werden. Afhankelijk van de bestemming en de omstandigheden werden die nog veelvuldig gebruikt.

‘’Zeeschepen en sleepboten gingen grotendeels over op de stoomvoortstuwing’’, legt Jan uit. ‘’Binnenvaartschepen hadden meestal nog geen motor. Die werden gesleept.’’

Bij stoomvoortstuwing wordt er gebruik gemaakt van druk. Om deze druk te krijgen, is er een bepaalde temperatuur nodig. De juiste temperatuur bereiken is een erg arbeidsintensief proces. Iemand moet de kolen verplaatsen, branden en aanvullen.

In het volgende deel van deze reeks onderzoeken we onder andere de overgang van gesleepte binnenvaartschepen naar binnenvaartschepen die op eigen kracht door de wateren van Nederland varen.

Wil je zien hoe een stoomschip werkt of hoe een stadsgraanzuiger eruitziet? Je kunt hier alles over leren in het Maritiem Museum in Rotterdam.